Met een bril op je hoofd in een schilderij rondlopen: het kan tegenwoordig. Immersieve storytelling heet dat. De Vlaamse erfgoedorganisaties willen de lat nu een stuk hoger leggen, samen met Howest en Verhalenmakers.
Wat is immersieve storytelling?
Immersieve storytelling (immersive storytelling) staat voor allerlei digitale technologieën waarmee je iemand helemaal in een verhaal kunt onderdompelen. Met een VR-bril (virtual reality) op je hoofd bijvoorbeeld, waarmee je door het Mona Lisa-schilderij in het Louvre stapt. Of met het scherm van je smartphone, die een laag toevoegt aan het monument dat zich voor je bevindt (augmented reality).
Het is nog niet helemaal duidelijk hoe je met die technologie goede verhalen vertelt in de erfgoed- en toerismesector. Hoe verdiep je die beleving op een waardevolle manier? Howest gaat dat nu uitklaren via een tweejarig onderzoeksproject: Scan4Stories. Het kreeg daarvoor Europese steun.
Samen met Vlaamse erfgoedorganisaties als het In Flanders Fields-museum en Musea Brugge gaat de hogeschool een model ontwikkelen waarmee Vlaamse erfgoed- en toerismeorganisaties op een goede manier aan immersieve storytelling kunnen doen.
Daarbij gaat ze ook best en worst practices in kaart brengen.
Verhalenmakers als partner
Verhalenmakers is de storytelling-partner in dit verhaal. We investeren niet alleen mee in het onderzoek, we gaan het project ook mee begeleiden.
Binnen Howest nemen de opleidingen Toerisme en Recreatiemanagement en Digital Arts & Entertainment (DAE) het voortouw. DAE heeft een stevige reputatie op het vlak van games. De toerisme-opleiding focust zich heel erg op digitale innovatie en storytelling.
Ken je geslaagde of minder geslaagde voorbeelden van immersieve storytelling in de erfgoedwereld? Bezorg ze ons via rudy@verhalenmakers.be. We nemen ze mee naar het Scan4Stories-onderzoek.
Goed nieuws: steeds meer bedrijven en organisaties doen aan storytelling. Minder goed nieuws: veel verhalen gaan de mist in. Deze drie fouten zien we vaak terugkeren.
Bij Verhalenmakers bekijken we elke week tientallen verhalen, online en offline, van lange verhalen tot micro stories, meeslepende teksten en visual storytelling met impact. We gebruiken ze in onze lessen, workshops, handleidingen en coaching-trajecten.
Het is verheugend om vast te stellen dat steeds meer bedrijven en organisaties storytelling een vaste plek geven in hun communicatie. Er is geen betere manier om een duurzame band te smeden met je publiek.
Het aantal fouten neemt fors toe
Helaas zien we ook het aantal fouten even hard toenemen. En dat is dodelijk, want met de toenemende concurrentie onder verhalen vertellende organisaties wordt dat genadeloos afgestraft.
Dat je met storytelling de schijnwerpers op een concrete persoon, een hoofdpersoon, richt, is stilaan bekend. Maar het is niet omdat je iemand laat vertellen (of zelf over iemand vertelt), dat je meteen een verhaal hebt.
1. Obstakels: het gaat niet vanzelf
Een van de vaakst voorkomende fouten is dat voor de hoofdpersoon alles vanzelf lijkt te gaan. Er duiken geen obstakels op. Niet dat die er niet zijn, ze worden gewoon niet verteld of getoond. Boekt de held ergens succes, dan lijkt daar geen inspanning aan vooraf te zijn gegaan.
No sweat, no glory – bij Club Brugge weten ze dat al langer. Je publiek zal pas in je helden geloven als het ziet dat ze inspanningen moeten leveren. “When a story is weak, the inevitable cause is that forces of antagonism are weak”, zegt storytelling-expert Robert McKee.
Het is een van de redenen dat de Nike-campagne rond Colin Kaepernick zo’n impact had. De American football-speler ontketende een storm van protest, met president Trump als luidste brulboei, toen hij in 2016 knielde bij het spelen van het Amerikaanse volkslied. Hij deed dat uit protest tegen het racisme in zijn land.
De gemoederen raakten zo verhit dat Kaepernick zijn baan verloor. “Geloof ergens in. Ook al betekent dit dat je er alles voor opoffert”, bedacht Nike als slogan. (Trouwens ook een mooi van impliciete storytelling.)
2. Vertellen, niet uitleggen
Nog een klassieker: de hoofdpersoon vertelt over je organisatie en begint uit te leggen waarom je organisatie zo fantastisch is. En dan volgen de argumenten – ten eerste, ten tweede, ten derde. Je hoofdpersoon begint als een PowerPoint te praten.
Verhalen vertellen is net het tegenovergestelde. Geen uitleg maar acties. Niet vertellen waarom iets gebeurt, maar wat er gebeurt. Het zijn de acties die de verbeelding van je publiek in gang zetten. De kijker, lezer of luisteraar ziet het zo voor zich. Een regisseur onderbreekt zijn film ook niet om zelf even te komen uitleggen waarom de held zopas iets heeft gedaan.
In dit filmpje dat we voor de Kringwinkels maakten, vertelt Jessica wat ze allemaal heeft meegemaakt in haar leven. We kunnen ons zo voorstellen hoe ze die dweil uitwringt (met een pijnlijke grimas op haar gezicht ongetwijfeld), hoe ze dat briefje met de vacature ziet hangen en haar droom werkelijkheid ziet worden.
Ze legt niet uit waarom de Kringwinkel zo belangrijk is voor haar. Door alleen te vertellen wat ze allemaal heeft gedaan, wordt die impact vanzelf duidelijk. Geen PowerPoint zal het zo duidelijk maken.
3. Hang zelf de held niet uit
Met de regelmaat van een klok geven organisaties mensen het woord aan mensen waarvoor ze zich dagelijks inzetten: een kledingwinkel die zijn klant laat vertellen, een daklozenorganisatie die een dakloze het woord geeft.
Het scenario gaat dan vaak als volgt. De hoofdpersoon heeft een probleem: ik vind geen hippe jurk; of: ik vind geen dak boven mijn hoofd. Hij of zij weet absoluut niet hoe dat probleem kan worden opgelost. Maar gelukkig, zo vertelt de hoofdpersoon, was daar die hippe kledingzaak, of die warme daklozenorganisatie.
Als een deus ex machine komt je organisatie dan uit de hemel neergedaald om het probleem van de fashionista of arme stakker op te lossen. En zo wordt je organisatie ineens de held van het verhaal. En ben je weer gewoon promotie aan het voeren. Gedaan storytelling. Weg connectie met je publiek.
Invisible People toont hoe het wel moet. De organisatie zet zich in voor daklozen. Die krijgen het woord in talloze video’s. Maar nergens valt ook maar één keer de naam van de organisatie. Die zie je pas na het filmpje. De held van van dit schrijnende verhaal blijft Stephanie, die op straat slaapt ook al heeft ze in Afghanistan gevochten, ook al heeft ze een vrouw gered bij een terreuraanslag.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
Na maanden hard werken kunnen we het eindelijk aankondigen. Verhalenmakers lanceert een nieuwe opleiding: Storytelling voor bedrijven en zelfstandigen. In één dag leer je meer klanten werven met je authentieke verhalen.
Storytelling is tegenwoordig het buzzwoord in communicatie. Verhalen in plaats van slogans. En dat is goed nieuws voor bedrijven en zelfstandigen, want ze grossieren in authentieke verhalen. Alleen moeten we die vinden. En ze in onze communicatie verwerken.
In de Storytelling voor bedrijven en zelfstandigen leer je een goed verhaal opbouwen. Dankzij het storycanvas, een sjabloon dat door Rudy Pieters van Verhalenmakers is ontwikkeld, zet je in minder dan één uur een verhaal op.
Daarnaast leer je je verhalen te verwerken in je website, sociale media en andere communicatie, met tal van inspirerende voorbeelden van andere bedrijven.
Storytelling voor bedrijven
Storytelling voor bedrijven en zelfstandigen is meer dan zomaar een opleiding. De deelnemers krijgen in de maand nadien nog een uur persoonlijke coaching bij hun storytelling.
De opleiding en coaching wordt gegeven door schrijver, journalist en verhalenmaker Rudy Pieters, die al dertig jaar ervaring heeft met storytelling. Sinds 2015 geeft hij voltijds training en coaching storytelling.
In de eerste helft van 2020 zijn er drie opleidingen Storytelling voor bedrijven en zelfstandigen.
De eerste opleiding Van storycanvas tot video voor 2020 ligt vast: donderdag 26 maart in Brussel. Het aantal plaatsen is beperkt tot 8.
In de opleiding leer je een inspirerend verhaal maken over je eigen organisatie, met behulp van het storycanvas van Verhalenmakers. Dat verhaal zet je meteen om in een video.
Op het eind van de dag ga je met een zelf opgebouwd, zelf opgenomen en zelf gemonteerd videoverhaal naar huis.
De trainers zijn Rudy Pieters (Verhalenmakers, Publiek Centraal, Universiteit Gent, Hogeschool Gent, Vives) en VRT-journalist en smartphone-expert Job Van Nieuwenhove (Studio Bonobo, I Like Media).
Hoe krijg je je publiek zover dat het meer dan twee uur de resultaten van een grootscheeps onderzoek naar ongelijkheid blijft slikken?
Het was de grote uitdaging die The Village, een van de buitenbeentjes op Theater aan Zee, zichzelf had gesteld. Het was aangekondigd als een “theatrale wandeling”. De deelnemers konden op de Oostendse Oosteroever op eigen tempo een parcours volgen met behulp van een interactieve app.
The Village
De wandeling zou makkelijk twee uur duren, zei de man die me bij de smartphone bezorgde. Ik deed er uiteindelijk vier uur over. En heb mij dat geen minuut beklaagd. Niet evident, want de makers van The Village hadden een jaar lang een “uitgebreid vooronderzoek” verricht naar ongelijkheid in Vlaanderen en Nederland. De wandeling was het resultaat van dat onderzoek.
Dat ik op een prachtige zomerdag in een prachtige stad aan zee vier uur lang naar onderzoeksresultaten hebben lopen luisteren en kijken, komt niet alleen doordat we halfweg ineens een pint zijn tegengekomen – die smaakte, dat zeker – maar vooral doordat de makers zich overvloedig van storytelling hebben bediend om hun punt te maken.
Slagingskans
Dat bleek het duidelijkst bij het begin van de wandeling. Op een grasplein waren enkele houten huisjes geplaatst. Elk huisje vertelde het verhaal van een ander kind. De deelnemer moest telkens in het huisje gaan staan en kreeg via de koptelefoon en het scherm allerlei informatie over dat kind.
Het ene kind krijgt veel aandacht van zijn ouders, het andere groeit op in een gezin van hardwerkende ouders die amper de tijd hebben voor hun kroost. Allemaal hebben ze dromen voor hun latere leven – Brandon wil bijvoorbeeld graag dokter worden – maar of ze die zullen realiseren, hangt voor een belangrijk deel af van hun huidige situatie, hun huidige verhaal.
Na elk verhaal kwam een armoede-expert aan het woord. Die overliep het verhaal systematisch, overliep daarbij een reeks kenmerken: wat was de afkomst van het kind, zijn thuis- en schoolsituatie, zijn taalvaardigheid, zijn netwerk en zijn financiële vooruitzicht?
Om het aanschouwelijk te maken verscheen op het schermpje een score bij elk kenmerk. De taalvaardigheid kon bijvoorbeeld slecht zijn omdat de ouders geen tijd hadden om het te helpen bij schoolwerk.
Al die scores leidden uiteindelijk naar één algemene score: een “slagingskansberekening voor de toekomst” van elk kind. Op basis van alle kenmerken werd voorspeld hoe groot de kans was dat het kind later zou slagen in het leven. Vaak waren dat ontluisterende conclusies.
Wetenschappelijke rapporten
Verrassend waren de eindscores allerminst. We weten allemaal welke factoren een invloed hebben op hoe het leven van een kind later zal verlopen. Om de haverklap verschijnen dikke wetenschappelijke rapporten daarover. In de media worden we ermee om de oren geslagen.
Ik weet zeker dat ik het in The Village snel had opgegeven als ik op mijn koptelefoon enkel die armoede-expert aan het woord had gehoord met algemene statistieken over de impact van thuis- en schoolsituatie, taalvaardigheid etcetera.
Verhalen als locomotief
Toch bleef ik luisteren. Dankzij de verhalen. En vooral dankzij de trekkersrol die de verhalen kregen. Door bij elk kind met een verhaal te beginnen, werd abstracte materie ineens heel concreet en bleef ik nadien makkelijker de droge informatie volgen.
Het verhaal werkt als locomotief voor zo’n rapport. Storytelling maakt zware kost verteerbaar.
De meeste mensen negeren de cijfers en argumenten die dagelijks over het internet worden uitgekieperd. Maar presenteer ze in de vorm van een verhaal en je hebt hun aandacht. En als je hun aandacht hebt, kun je hen en passant nog wat statistieken meegeven en zullen die langer blijven hangen. Want het zijn dan meer dan cijfers; de cijfers staan voor echte mensen.
Drogere materie
Steeds vaker zie ik rapporten die dat stramien volgen. Bij de Koning Boudewijnstichting bijvoorbeeld kwam ik twee jaar geleden al dit rapport over ouderenzorg tegen.
Elk hoofdstuk begint met een kort verhaal, niet langer dan één pagina, rond iemand van de doelgroep waarover het rapport gaat. Na dat verhaal volgt de drogere materie, het eigenlijke rapport.
Storytelling in TED Talks
Ook TED-lezingen hebben daar een groot stuk van hun succes aan te danken. Niet alleen zijn ze kort, ze zijn ook vaak heel aanschouwelijk, omdat ze gebruik maken van storytelling (wetenschappers worden daarin veelal gecoacht door de organisator).
Een willekeurig voorbeeld: de TED talk van geheugenexperte Elizabeth Loftus.
Ze steekt meteen van wal met het verhaal van de jongeman die onterecht opgepakt en veroordeeld wordt voor een verkrachting. Loftus begint niet met zich voor te stellen, ze begint niet met haar theorie uit de doeken te doen. Nee, meteen het verhaal.
En meteen heeft ze onze aandacht. Zodra ze die heeft, ontvouwt ze haar theorie over valse herinneringen. Geen simpele kost, maar we snappen meteen wat ze wil zeggen. Dankzij het verhaal, dankzij storytelling.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
Precies honderd jaar geleden schilderde Théodore Géricault zijn beroemde Vlot van de Medusa. Nu pas weten we wie de zwarte man is die daar zo heftig om hulp zwaait. Een mooi voorbeeld van hoe musea steeds nadrukkelijker storytelling omarmen.
Olympia van Manet.
Musea zitten op bergen verhalen, misschien nog meer dan andere organisaties. Je hebt de verhalen over wie de objecten heeft gemaakt die in het museum te zien zijn. Over wie het museum zelf gemaakt heeft ook, en over de makers van zijn tentoonstellingen – geknipt materiaal voor achter-de-schermenverhalen.
Je het verhaal dat als een rode draad door een tentoonstelling loopt natuurlijk. Uitgekiende storytelling kan het verband tussen de meest uiteenlopende objecten blootleggen.
Musea tonen mensen
En dan heb je een bijzondere categorie: de verhalen van mensen die zijn afgebeeld in het museum, op foto's en video's, in beeldhouwwerken en op schilderijen.
De jongste tijd zie ik steeds vaker tentoonstellingen met die insteek. Wie zijn de mensen op het schilderij? Hoe komen ze daar terecht? Wat is hun band met de kunstenaar?
Om van een kunstwerk te genieten hoef je het misschien niet allemaal te weten. Maar het zijn vaak verhalen die de moeite waard zijn om te vertellen. Zeker als het om mensen gaat wier verhalen te lang verzwegen zijn.
Het zwarte model
Laatst was ik in het Musée d'Orsay voor Le modèle noir de Géricault à Matisse, een baanbrekende tentoonstelling over vergeten zwarte mensen die in wereldberoemde kunstwerken te zien zijn – en niet zomaar als figurant te zien zijn maar prominent.
Denk aan de vrouw die bij het bed van de naakte Olympia (1863) van Manet staat. Ze heette Laure, vertelt de tentoonstelling. Weinig is over haar bekend, zelfs haar achternaam niet. Maar alles wat wel te achterhalen viel, bracht het museum samen in een verhaal, samen met andere schilderijen waarop Laure te zien is.
Ze blijkt een verpleegster geweest te zijn die bijkluste als model. Rijk is ze niet geworden van haar centrale rol in Olympia. Uit rekeningen blijkt dat ze in een armoedig flatje in het elfde arrondissement van Parijs woonde.
Het vlot van de Medusa van Géricault.
Het Vlot van de Medusa
Van een ander zwart model, Joseph, viel iets meer te weten te komen. Hij is eveneens prominent te zien op een icoon van de Franse schilderkunst: Het vlot van de Medusa (1818-19) van Théodore Géricault.
Hij is de man die, hoog boven de anderen uittorenend, met een doek om hulp zwaait. Zijn krachtige bewegingen en donkere huidskleur contrasteren sterk met de andere, lijkbleke schipbreukelingen, die meer dood dan levend zijn.
Van acrobaat tot model
Joseph werd rond 1793 geboren in Haïti, toen nog de Franse kolonie Saint-Domingue. Hij arriveerde rond zijn tiende in Marseille, ging als acrobaat in Parijs werken en werd daar door Géricault ontdekt, die hem als model inzette.
Ook andere schilders vereeuwigden Joseph, onder meer Ingres. Hij was zelfs een tijdje een van de vaste modellen van de Parijse kunstacademie. En hij werd daar beter voor betaald dan Laure.
Joseph, in een schets van Géricault.
Impact van storytelling
Géricault zelf legde Joseph meermaals vast op doek. Ook de schetsen kregen een plaats in de tentoonstelling. Een terechte keuze. Met elk feitje, elk beeld dat wordt teruggehaald, krijgt het verhaal van Joseph meer vorm en wordt de anonieme figuur een mens van vlees en bloed – dat is wat storytelling op de eerste plaats doet.
De impact van de tentoonstelling was dan ook groot. De critici waren enthousiast. "Eindelijk staat die andere vrouw op Manets schilderij Olympia centraal", kopte De Morgen. Sommige kunstwerken kregen dankzij Le modèle noir zelfs een andere naam.
En wij, kijken we nu anders naar Olympia en Het Vlot? Ja. Een kunstwerk is niet alleen een object dat we mooi of lelijk vinden. Het is ook een kruispunt van verhalen. En verhalen bepalen hoe we kijken naar de wereld. Aan de musea om zoveel mogelijk van die verhalen en van de mensen die er een rol in spelen van de vergetelheid te redden en aan hun publiek te tonen. Als het om mensen gaat wier verhaal al te lang verzwegen werd, is dat zelfs een plicht.
Joseph, in een andere schets van Géricault.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
De tweede opleiding Storytelling voor social profit en overheidvan dit jaar zit erop (dit najaar komt er nog een derde). We vroegen de deelnemers op het eind zelf elk een tip te geven voor organisaties die met storytelling aan de slag willen gaan. Dit zijn hun 7 tips.
1. Storytelling begint bij authenticiteit
Vertel een authentiek verhaal. Hang het op aan één concrete persoon, een mens van vlees en bloed die een herkenbaar probleem moet zien op te lossen. Verzin geen held. Collega's, vrijwilligers, je publiek: je organisatie zit vol van de authentieke verhalen.
2. Vertel 1 verhaal tegelijk
Je publiek zal je verhaal alleen volgen als dat verhaal helder is, als de held één duidelijk doel voor ogen heeft, als dat doel de oplossing van één duidelijk probleem is. Een verhaal waarbij de held meerdere problemen tegelijk moet zien op te lossen (geen geld, geen tijd, geen kennis …), wordt al snel onduidelijk. Het gaat verschillende richtingen uit en dan haakt je publiek nog voor het einde af.
3. Niet je organisatie is de held
Via verhalen zet je je organisatie in de kijker, maar het is niet de bedoeling van je organisatie de held te maken, anders krijg je promotie die vermomd is als een verhaal, en dan voelt je publiek zich bekocht. Je held is een gewoon persoon die een probleem wil oplossen. Hij wil zijn woning energiezuiniger maken bijvoorbeeld. Jouw organisatie kan daarvoor de oplossing hebben, de Woningpas van de Vlaamse overheid, maar het is nog altijd de held die het initiatief moet nemen. De held lost zelf het probleem op, maar met jouw hulp – een belangrijke nuance.
4. Storytelling in plaats van tips
Je hebt veel expertise in je domein en kunt je publiek dus veel tips geven, bijvoorbeeld over studeren in Brussel. Maar je kunt die tips ook als verhalen verpakken, verhalen van studenten die iets bijzonders hebben meegemaakt op een bepaalde plaats in Brussel. Tips kun je overal vinden, verhalen zijn uniek.
5. Toon wat je achter de schermen doet
Zeker online kun je veel verhalen over je eigen organisatie vertellen: over je ontstaan, je evolutie, je succesvolle projecten. Ook over wat je vandaag doet, de projecten die je nu aan het realiseren bent, kun je veel vertellen. Sociale media zijn de ideale kanalen voor deze making of-verhalen achter de schermen.
6. Vergeet de schurk niet
Een verhaal begint altijd bij een held, een mens van vlees en vloed. Maar die zal de aandacht van het publiek pas trekken (en vasthouden) als die met een probleem geconfronteerd wordt. Een goede held kan niet zonder een schurk.
7. Het obstakel hoeft niet altijd expliciet
In storytelling voor onze organisatie is de schurk natuurlijk meestal geen echte mens; die vind je vooral in films en romans. In onze verhalen is de schurk een abstracter obstakel: de held heeft te weinig geld, wordt ziek, mist de juiste informatie. Dat obstakel hoeft niet altijd expliciet genoemd te worden. Als Jolien, kotstudent in Brussel, vertelt dat ze ook in Antwerpen en Leuven op kot heeft gezeten maar dat ze Brussel het leukst vindt omdat "je nooit weet echt weet, als je de hoek om draait, wat je gaat tegenkomen", dan geeft ze impliciet haar obstakel aan: Antwerpen en Leuven waren haar te voorspelbaar.
Met dank aan Merijn Van den Eede, Katrijn Devlaminck, Liesbet Corthout, Zeno Demaerschalk, Peter Van Eetvelde, Stijn Wastyn, Judith Spillemaeckers en Tessa Delbeke.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
Ineens, zonder dat ik het gepland had, stond ik tussen de dinosaurussen. En in dat prachtige Museum voor Natuurwetenschappen besefte ik andermaal: geen verhaal zonder tijdlijn. En vooral: geen tijdlijn zonder verandering.
Arkhane, de nieuwe gast.
Ik wilde vorige week eigenlijk alleen maar even naar Brussel voor een lunch – met Helga Basteleurs en Kurt Jacobs van de Gezinsbond, twee keien van communicatiemensen, met het hart op de juiste plaats, collega's die ik al veel te lang niet meer had gezien.
Het plan was: na de lunch met de metro terug naar Brussel-Zuid, meteen weer op de trein naar Gent. Maar toen bedacht ik ineens dat ik me vlak bij het Museum voor Natuurwetenschappen bevond. En dat ze daar sinds kort een nieuwe gast hebben, Arkhane, een 150 miljoen jaar oude allosauriër. Die wilde ik wel even gaan begroeten.
Galerij van de Evolutie
Veel tijd had ik niet, maar een half uur, dat kon er wel af. Voor ik het wist, waren er twee uur voorbij.
Het museum heeft – heel slim – Arkhane halfweg de Galerij van de Evolutie opgesteld. Die enorme zaal heb ik altijd wat verwaarloosd, telkens opnieuw blijf ik bij die betoverende iguanodons van Bernissart in de centrale zaal hangen. Maar nu moest ik er wel heen, voor de nieuwe gast.
De Galerij van de Evolutie.
De Galerij van de Evolutie vertelt het verhaal van het leven op aarde, van het prilste begin, honderden miljoenen jaren geleden, tot vandaag, van de eerste bacteriën, over de dinosaurussen, tot de dieren waar de mens zelf zijn stempel heeft op gedrukt. Het is één stoet van skeletten, fossielen en vreemdsoortige afbeeldingen.
Termen als Cambrium, Devoon, Carboon, Jura en Eoceen vliegen je om de oren. Welbeschouwd een ver-van-mijn-bed-show, tenzij je een geoloog of iets van die strekking bent. 99 procent van het verhaal speelt zich honderdduizenden, miljoenen jaren voor de komst van de eerste mensachtige af. En toch zit je meteen in het verhaal. Dankzij de tijdlijn.
Tijdlijn
Al in het gangetje dat je naar de Galerij van de Evolutie leidt, lees je waar je bent. -3800 miljoen jaar staat er, in koeien van letters. Daar begint het dus. Zelfs al kunnen we ons die 3,8 miljard jaar niet voorstellen, het voelt vertrouwd. Omdat je in het begin van elk verhaal een tijdsaanduiding verwacht. (Er was eens, heel lang geleden … )
En omdat je weet dat je verderop in het verhaal een nieuwe tijdsaanduiding mag verwachten, een nieuw blaadje op de scheurkalender dat de held wat verder op de tijdlijn doet belanden.
Ook hier is dat het geval. Om de twintig passen krijg ik een nieuw jaartal voor de voeten. Bij –542 miljoen jaar kom ik het Cambrium binnen, bij -200 miljoen jaar het Jura, bij -10.000 jaar zowaar al het heden. De held van dit verhaal is geen mens natuurlijk, die krijgt op het eind even een figurantenrol, in deze galerij is het leven zelf de hoofdpersoon.
Het begin van de Galerij van de Evolutie.
Verandering
Maar een tijdlijn op zich volstaat niet. Hij werkt alleen maar als er bij elke tijdsaanduiding iets verandert.
Verandering is een van de basisingrediënten van storytelling. Op het einde van elk verhaal moet de held veranderd zijn. Het is de voortdurende verandering onderweg naar dat eindpunt die ervoor zorgt dat je publiek je verhaal blijft volgen. Anders stapel tijdstippen op en valt je publiek in slaap.
Dat heeft dit museum zeer goed begrepen – met een naam als de Galerij van de Evolutie heeft deze zaal natuurlijk een reputatie te verdedigen. Bij elk jaartal krijg je te lezen wat er op dat moment verandert. "542 miljoen jaar geleden ontwikkelden de geleedpotigen voor het eerst ogen", lezen we ergens in het begin. Halfweg, vlak bij Arkhane, staat: "252 miljoen jaar geleden verdwenen plotseling 95 procent van de soorten."
Een van de videoschermen met bewegende tijdlijn.
Die nadruk op verandering wordt nog duidelijker op de videoschermen. Die laten voor elke periode, zelfs voor de komende 50 miljoen jaar, zien hoe de hele planeet er toen uitzag, of straks zal uitzien.
En vooral: je ziet het veranderen terwijl je erop staat te kijken. Terwijl bovenaan de tijdbalk naar rechts schuift, miljoenen jaren tegelijk in minder dan een minuut, zie je de continenten van elkaar wegdrijven en merk je hoe wisselende temperaturen het aardoppervlak van kleur doen veranderen.
Pageturner
Het verhaal van de evolutie speelt zich hier voor je ogen af. Het mag zich dan allemaal onwezenlijk ver mijn bed afspelen, je beleeft deze galerij als een pageturner.
Arkhane en co hebben mij vandaag opnieuw doen beseffen: een verhaal werkt alleen maar als je het publiek een tijdlijn als houvast geeft – en die tijdlijn werkt alleen maar als elke tijdsaanduiding voor verandering staat.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
Steeds meer organisaties maken gebruik van storytelling in hun communicatie. Dat doet ons veel deugd. Maar het heeft ook een keerzijde.
Het aantal verhalen neemt toe, maar de aandacht van je publiek groeit natuurlijk niet. Steeds meer verhalen hengelen naar dezelfde beperkte aandacht. Hoe springt jouw verhaal eruit? Veel hangt af van de hoofdpersoon die je kiest.
1. Held van vlees en bloed
Hang je verhaal op aan één persoon. Daar begint storytelling mee. Kies daarbij voor een bestaand persoon. Ga geen helden zitten verzinnen. Dat kost onnodig energie. Ook in jouw organisatie struikel je ongetwijfeld over mensen die iets meegemaakt hebben waarvan anderen willen weten hoe het afliep, een verhaal waar je als buitenstaander op zijn minst enkele minuten van je kostbare tijd aan wil spenderen.
Kies iemand waarover je voldoende details kent. Dan kun je een held van vlees en bloed neerzetten. Dat maakt hem herkenbaar bij de doelgroep van je verhaal.
2. Gewone problemen
Een held is niet iemand die vliegtuigkapers overmeestert en het toestel weer veilig aan de grond zet (dat is een ander soort heldendom). Het is wel iemand die bepaalde problemen op zijn weg vindt, gewonemensenproblemen, en die actie onderneemt om die op te lossen, met vallen en opstaan, zoals wij allemaal doen, elke dag opnieuw.
De held wordt ziek, mist zijn trein, ziet zijn energiefactuur te hoog oplopen, kan niet stoppen met roken, weet niet wat hij komend weekend gaat doen, vindt geen oppas voor de kinderen, weet niet voor welke partij hij moet stemmen … Grote en kleine problemen, problemen van mensen van vlees en bloed.
3. Meteen voornaam en leeftijd
Geef zo vroeg mogelijk in het verhaal, liefst al in de eerste zin, de voornaam en leeftijd van je held. Hij wordt dan een uniek persoon. In een video- of fotoverhaal ziet de kijker de held natuurlijk voor zich. Maar met die voornaam en leeftijd erbij komt de hoofdpersoon pas helemaal de wereld van je publiek binnen, alsof twee mensen aan elkaar worden voorgesteld.
Bij een tekst- en gesproken verhaal doen naam en leeftijd nog iets extra. Ze doen automatisch een beeld van je held ontstaan in het hoofd van je publiek. Als ik mijn verhaal begin met “Natasha, 22 jaar, woont in Londen – op straat”, dan ziet iedereen meteen een Natasha in zijn verbeelding.
4. Uit de doelgroep
Je held kun je rekruteren uit je hele organisatie. Voor de hand liggende groepen zijn collega’s, vrijwilligers, je doelgroepen.
Maak het jezelf niet onnodig moeilijk. Probeer eerst of je iemand uit de doelgroep van je verhaal kunt vinden, de mensen aan wie je je verhaal vertelt en die je met het verhaal tot een bepaalde actie wil verleiden (zich inschrijven voor een activiteit, een brochure bestellen …). Vind je zo iemand, dan heb je meteen een zeer herkenbare held.
5. Een underdog
Je held mag dan wel gewone problemen op zijn weg vinden, kies bij voorkeur voor iemand voor wie het toch niet zo makkelijk is om dat probleem op te lossen. Een underdog noemen we zo iemand.
Een underdog is geen sukkelaar. Iedereen is wel eens de underdog. Dat ben je als je kaarten in een bepaalde situatie niet zo denderend liggen. Dan moet je harder je best doen om je probleem op te lossen.
Zevenkampster Nafi Thiam had zich net voor de Olympische Spelen geblesseerd aan de elleboog. Bij het speerwerpen, het voorlaatste nummer, was ze daarom geen favoriet. Zij was meer dan ooit de David die het tegen Goliath opnam. Toch won ze goud. Een medaille die nog meer glans kreeg door haar underdogpositie.
Mensen houden van verhalen over mensen die moeten knokken om er te geraken. Het zijn helden die inspireren.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
Respect. Veel respect. Met dat gevoel ging ik naar huis nadat Hussein me zijn verhaal had verteld. Maar een authentiek verhaal garandeert nog niet dat je publiek het verhaal helemaal uitkijkt. Daarvoor is meer nodig. Het storycanvas bijvoorbeeld.
Hussein, een Syrische student, was op familiebezoek in Turkije, raakte daar zijn papieren kwijt en kon niet meer terug naar huis. Of liever, hij kon wel nog terug, maar zonder die papieren moest hij het leger in. In volle oorlog.
Een bootje op de Middellandse Zee
Hij trok naar de Turkse kust, stapte daar in een gammel bootje, stak de Middellandse Zee over en belandde uiteindelijk in België. Al na enkele weken sprak hij een aardig mondje Nederlands. Maar dat volstond niet, vond hij. Hij wilde nog hetzelfde jaar hogere studies beginnen, in Gent, en daarom moest zijn Nederlands nog veel beter.
Dus ging hij in De Kringwinkel werken. Niet ergens weggestoken achteraan in het magazijn, nee, aan de balie, waar hij met de klanten kon praten, waar hij de telefoon kon beantwoorden. En dus zijn Nederlands kon verbeteren. Na enkele maanden sprak hij al voldoende Nederlands om opnieuw te gaan studeren. Respect – ik zei het al.
Ik had een sterk verhaal – dat voelde ik van de eerste minuut. Maar ik wist ook: zo'n verhaal kun je makkelijk verknoeien.
(Het verhaal gaat door na de video.)
Het verhaal van Hussein is een van vijf video's die ik vorig jaar maakte voor De Kringwinkels, naar aanleiding van de Dag van de Kringwinkel.
In het voorgesprek vertelde hij me veel meer dan de video heeft gehaald. En veel van wat hij vertelde, was even straf als wat hij nadien voor de camera zei. Maar de video mocht maar 2 minuten duren. Hoe maak je dan de keuze? Welke fragmenten uit zo'n bewogen verhaal behoud je?
Storycanvas
Daarvoor heb ik het storycanvas ontwikkeld. Dat is een handig sjabloon waarmee je heel snel een verhaal kunt opzetten en meteen ziet welke fragmenten je behoudt en welke je weglaat.
Tussen het voorgesprek en het eigenlijke interview met Hussein had ik een kwartier. Dat volstond om het storycanvas in te vullen. Toen ik weer voor Hussein ging zitten en de camera begon te draaien, wist ik al welk verhaal ik van hem wilde horen.
Via het storycanvas stelde ik gerichte vragen, vragen die bij de montage werden weggeknipt. De opname zelf duurde dan ook niet langer dan een half uur.
Obstakels en acties
Het storycanvas helpt je ook het verhaal op te bouwen. Want het is niet omdat Hussein een sterk verhaal heeft dat de kijker dat verhaal tot het einde toe zal uitkijken. Je moet de spanning opbouwen en de gekozen fragmenten op de juiste plaats zetten.
De kern van het storycanvas vormen de obstakels en de acties: 3 obstakels die je hoofdpersoon op zijn weg vindt, en 3 pogingen die hij of zij onderneemt om het obstakel uit de weg te ruimen.
Een obstakel wordt telkens gevolgd door een actie. Zo krijg je zes scènes.
De obstakels van Hussein
Wat zijn de 3 obstakels bij Hussein?
Hij verliest zijn papieren en moet in het leger.
Hij komt in België aan maar spreekt geen woord Nederlands.
Hij spreekt wel Nederlands maar niet goed genoeg om te kunnen studeren.
En de 3 acties, die dus telkens op een obstakel volgen?
Hij vlucht naar België.
Hij leert Nederlands.
Hij gaat in De Kringwinkel werken om nog beter Nederlands te kunnen.
Vallen en opstaan
In storytelling bestaat de kunst erin je kruit niet van bij het begin te verschieten. Je hoofdpersoon mag niet meteen slagen in zijn opzet. Hij moet zijn doel bereiken met vallen en opstaan, met obstakels (vallen) en acties (opstaan). Dan leef je als kijker sterker met hem mee.
Had ik Hussein alleen maar laten vertellen dat hij als Syrische vluchteling te weinig Nederlands sprak om hier te kunnen studeren, maar dat dit dankzij De Kringwinkel toch gelukt is, dan had ik geen echt verhaal verteld. Dan was de spanning snel weggeweest en was Hussein zijn publiek nog voor halfweg kwijtgespeeld.
Volgens het storycanvas moest ik Hussein eerst zijn documenten laten verliezen (vallen) en hem vervolgens laten vluchten (opstaan), op een eerste taalbarrière laten botsen (vallen), zijn eerste lessen Nederlands laten leren, op een tweede taalbarrière laten botsen en tot slot aan de balie van De Kringwinkel in de Brugse Poort in Gent doen belanden.
Ik was het storycanvas zeer dankbaar. Want een verhaal als dat van Hussein verdient veel kijkers. Kijkers die het verhaal helemaal uitkijken.
Wil je zelf aan de slag gaan met storytelling? Verhalenmakers maakt niet alleen verhalen, we helpen je ook verhalen maken, onder meer viaopleidingen storytelling.
